نهضت علمی پیامبراکرم(ص) و نقش آن در پیشرفت علمی مسلمانان
  راه و رسم پیامبر(ص) در تمام دوران رسالتش گویای تلاش آن حضرت در امر علمآموزی و خردورزی مسلمانان است. رسولخدا(ص) با تأکید فراوان همگان را به فراگیری دانش فرا میخواندند. ایشان(ص) بر آموزش بخصوص آموزش دینی اهتمام بسیار میورزیدند، بطوری که میتوان سخنان مکرر رسولخدا(ص) درباره آموختن و آموزش دادن کتاب خدا و تلاشهای علمی پیوسته را از جلوههای نهضت علمی نبیاکرم(ص) دانست. از اینرو از همان ابتدای بعثت آموزش دین به عنوان اساس کار آموزشی مسلمانان قرار گرفته بود.[25] 
  ایشان پس از هجرت از مسجد به عنوان پایگاهی برای آموزش در کنار سایر امورات سیاسی، نظامی، و اداری بهره بردند. مسجد در زمان رسولخدا(ص) تنها مرکز پرستش نبود؛ بلکه همه گونه تعلیمات دینی و علمی حتی امور مربوط به خواندن و نوشتن در آنجا انجام میگرفت. شاید یکی از اسرار اجتماع امور دینی و تعلیمی در مسجد از سوی حضرت(ص) این بود که رهبر عالیقدر اسلام میخواست، عملا نشان بدهد که علم و ایمان با یکدیگر توأم و همراهند و هر کجا که مرکز ایمان باشد، باید مرکز علم و دانش نیز باشد. 
  در مدینهی پیامبر(ص) نشانی از تبعیض در امر آموزش و محروم کردن استعدادها از فراگیری دانش نبود. این حرکت همگانی در تحصیل علم در اوضاع و احوالی عینیت مییافت که دیدگاههای طبقاتی در فراگیری علم در جهان به شدت حاکم بود و دانش مختص توانگران و ثروتمندان بود و محرومان و ناتوانان در کنار آن همه نامردی و ستمگری از فراگیری دانش نیز محروم بودند.
  در نهضت علمیای که رسولخدا(ص) در مدینه به پا نموده بود، حتی زنان مدینه هم بیبهره نبودند، از شفا امسلمیان بن ابیحثمه نقل شده که پس از آن که به عدهای از زنان مدینه خواندن و نوشتن آموخته بود، پیامبر(ص) به وی دستور فرمود که به برخی از زنان از جمله حفصه قرآن بیاموزد.[26] 
  به فرمان پیامبر(ص) عبدالله بنسعید بنعاص در مدینه به مردم خواندن و نوشتن میآموخت.[27] از عبادة بنصامت نیز نقل شده که میگفت: «من به جمعی از اصحاب صفه خواندن و نوشتن و قرآن می­آموختم.»[28] 
  شور و اشتیاق علمآموزی به مرتبهای رسیده بود که ابوسعید خدری میگوید: رسولخدا(ص) وقتی مینشستند، موضوع صحبت شان فقه؛ یا یکی از آنان سورهای میخواند یا به کسی میگفتند، سورهای بخوان.[29]
  اهتمام رسولخدا(ص) به امر آموزش و پرورش به حدی بود که به مشرکانی که در جنگ بدر، به اسارت سپاه اسلام در آمده بودند و توان پرداخت فدیه آزادی خود را نداشتند، اعلام کردند که میتوانند با تعلیم خواندن و نوشتن به ده نفر از کودکان انصار آزاد شوند.[30] این عمل موجب شد که بسیاری از کودکان مسلمان خواندن و نوشتن بیاموزند که زید بن ثابت در زمره آنان خواندن و نوشتن آموخت.[31] 
  در مسجد مدینه حلقات درس و بحث تشکیل میشد، آن حضرت یا خود آنها را برگزار میکرد و یا در جمع شرکت میفرمود و مردم را به پیوند به این حلقات تشویق میکرد، اصحاب بعد از نماز حلقهحلقه دور حضرت یا دور هم مینشستند و قرآن میخواندند و واجبات و مستحبات دین میآموختند.[32] این جلسات در مسجد مدینه به قدری جالب بود که نمایندگان قبیله ثقیف از دیدن این منظره سخت تکان خوردند و از کوشش مسلمانان در فراگیری احکام و معارف انگشت تعجب به دندان گرفتند.[33]
  از عبدالله بن عمروعاص روایت شده که روزی پیامبراکرم(ص) در مسجد خود بر دو مجلس گذشت فرمود: «هر دو خوب است و یکی بهتر است چرا که آنان دعا میکنند و خدا را میخوانند، اگر خدا بخواهد بر ایشان عطا میکند و اگر بخواهد منع میکند؛ اما اینان علم دین میآموزند و به جاهل می­آموزانند و من معلّم مبعوث شدهام». پس حضرت در حلقهی اهل علم نشست.[34]  
  اشاعه علم و دانش تنها محدود و مختص به مدینه نبود، توجه و تلاش رسولخدا(ص) بر این بود که علم و دانش را در همه مناطق و سرزمینها بسط و نشر دهند؛ از اینرو به فرستادگانی که به مناطق مختلف گسیل میداشتند، توصیه و تأکید میکردند که در نشر و بسط دانش، بخصوص علوم دینی بکوشند. ایشان به معاذ بنجبل هنگامی که او را به سوی یمن میفرستاد فرمود: «ای معاذ به آنان کتاب خدا بیاموز و آنها را به اخلاق نیکو تربیت کن... پس آموزگاران را در میان آنها بپراکن.»[35]
 
خاتمه
  اندکی بعد نهضت علمیای که رسولخدا(ص) به پا نموده بود، ثمر داد اصحاب رسولخدا(ص) با استفاده از محضر پر بار علمی آن حضرت توانستند، شاگردانی را تربیت کنند که بسیاری از آنها پیشرفت علمی مسلمانان را رقم زدند که از جمله این افراد میتوان به ابو الاسود دوئلی، ابنعباس و.... اشاره کرد.
 

[25] - فتال نیشابوری، محمد بن حسن؛ روضة الواعظین، قم، انتشارات رضی، ص12 و جامع الاخبار، ص37.
[26] - ابن عبد البر؛ استیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1992، ج4، ص1869 و بلاذری؛ فتوح البلدان، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1988، ص454.
[27] - عسقلانی، ابن حجر؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415، ج2، ص89 و ابن اثیر؛ اسدالغابه، بیروت، دارالفکر، 1989، ج3، ص158.
[28] - اسد الغابه، پیشین، ج3، ص56.
[29] - ابن سعد؛ طبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1990، ج2، ص285.
[30] - مقریزی، احمد بن علی؛امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1999، ج1، ص119 و ابن سعد؛ طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1990، ج2، ص16.
[31] - همان.
[32] - مسند ابی یعلی، تحقیق حسین سلیم اسد، دار المأمون للتراث، چاپ اول، 1988، ج7، ص129.
[33] -سبحانی، جعفر؛ فروغ ابدیت، قم، بوستان کتاب، چاپ بیست و یکم، 1385ش، ص440.
[34] - الدارمی، عبدالله بن بهرام؛ سنن، مطبعة الاعتدال، دمشق، 1349، ج1، ص100 و سنن ابن ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، دارالفکر، ج1، ص83.
[35] - حرانی، حسن بن شعبه؛ تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، 1404، ص25.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: